Çocuk Yargılaması:Soruşturma Evresindeki Özel Hükümler

      Çocuk Yargılaması:Soruşturma Evresindeki Özel Hükümler

GİRİŞ

Çocuk  Hakları Sözleşmesinin 1.  maddesine göre 18 yaşını  doldurmayan her birey çocuktur. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu' nda da  Çocuk Hakları Sözleşmesine  uygun olarak ; çocuk, 18 yasından küçük herkes olarak tanımlanmıştır. Çocuk Koruma Kanununa göre 18 yasından küçük, suç isleyen çocuklar suça sürüklenen çocuk olarak tanımlanmıştır  Yine Çocuk Koruma Kanununda, Ceza Muhakemeleri Kanununda ve Yakalama, Gözaltına Alma  ve  ifade Alma Yönetmeliğinde  suça sürüklenen çocuklara yönelik soruşturma ve kovuşturma  işlemlerinin  hangi usullerle yapılacağı belirtilmiştir.

Bu çalışmada da suça sürüklenen çocuklara ilişkin soruşturma işlemlerinin ne şekilde yapılacağı üzerinde durulmuştur. Önemi nedeniyle Tutuklama tedbirine ilişkin değerlendirme yapılmamıştır.Tutuklama tedbirine başka bir çalışmada yer verilecektir.

SORUŞTURMA EVRESİ

SUÇUN İHBARI: Ceza muhakemesi faaliyetleri iki evreden oluşmaktadır. Bunlar soruşturma ve kovuşturma evreleridir.

Suçlar takiple yetkili mercilerin bir suçun işlendiği konusunda bilgi edinmesiyle başlar.(CMK m.2, f. 1, e,b).Nitekim suçları takiple görevli olan Cumhuriyet savcılıkları ihbar veya başka bir suretle bir suçun işlendiği şüphesiyle karşılaştıklarında gerekli araştırmayı yapmak veya yaptırmakla yükümlüdür.(CMK.m.160,161)

Bir suç işlendiği zaman yetkili kamu kurumları bunu çeşitli şekillerde öğrenir. Gerçekten suçun devlete intikali vatandaşın ihbarı, mağdurun şikâyeti, kamu görevlilerin görevlerini ifa ederken bir suç işlendiğini öğrenmeleri dolayısıyla olabilir.

İHBAR: Takip makamlarının suçu öğrenme yollarından en önemlisi ve yaygını olan ihbardır. İhbar, bir suçun işlendiğini gören veya duyan kişilerin takiple yetkili makamlara veya bunlara iletmekle yükümlü makamlara bildirmeleridir.

Ceza Muhakemesi kanunu herkese ihbar yetkisi tanımıştır.

İhbar yazılı dilekçe veya bir bildirim yazısı ile sunulabileceği gibi, sözlü bir biçimde, telefonla da sunulabilir. Sözlü olarak yapılan bildirimler tutanağa geçirilir. İhbarda bulunanın adını gizli tutması mümkündür.

İhbarı kabule yetkili makamlar cumhuriyet başsavcılığı ve kolluk makamlarıdır. İhbar, mahkeme, valilik, kaymakamlık makamlarına da yapılabilir. Bu makamlar ihbarı ilgili cumhuriyet başsavcılığına gönderirler. Aynı şekilde yurt dışında işlenip de ülkede takip edilebilen suçlarla ilgili olarak ihbar Türkiye’nin elçilik ve konsolosluklarına da yapılabilir.

HAZIRLIK SORUŞTURMASINDA YAPILMASI GEREKEN İŞLEMLER

Cumhuriyet savcısı, ihbar veya başka suretle bir suçun işlendiği izlenimini veren bir hali resmen öğrenir öğrenmez kamu davasını açmaya yer olup olmadığına karar vermek üzere işin gerçeğini araştırmaya başlar böylece soruşturma evresi başlamış olur.

CMK’ ya göre işlenmiş olan bir suçla ilgili olarak soruşturma yapmak ve dava açma görev ve yetkili cumhuriyet savcılığına verilmiştir. Cumhuriyet savcısı, maddî gerçeğin araştırılması ve adil bir yargılamanın yapılabilmesi için, emrindeki adlî kolluk görevlileri marifetiyle, şüphelinin lehine ve aleyhine olan delilleri toplayarak muhafaza altına almakla ve şüphelinin haklarını korumakla yükümlüdür.

Cumhuriyet savcısı, doğrudan doğruya veya emrindeki adlî kolluk görevlileri aracılığı ile her türlü araştırmayı yapabilir; yukarıdaki Maddede yazılı sonuçlara varmak için bütün kamu görevlilerinden her türlü bilgiyi isteyebilir. Cumhuriyet savcısı, adlî görevi gereğince nezdinde görev yaptığı mahkemenin yargı çevresi dışında bir işlem yapmak ihtiyacı ortaya çıkınca, bu hususta o yer Cumhuriyet savcısından söz konusu işlemi yapmasını ister.

Adlî kolluk görevlileri, el koydukları olayları, yakalanan kişiler ile uygulanan tedbirleri emrinde çalıştıkları Cumhuriyet savcısına derhâl bildirmek ve bu Cumhuriyet savcısının adliyeye ilişkin bütün emirlerini gecikmeksizin yerine getirmekle yükümlüdür.

Bir suç cumhuriyet savcısına intikal etmeden doğrudan doğruya polis Ya da jandarmaya da intikal edebilir. Bu durumda kolluk güçleri durumu derhal Cumhuriyet savcısına bildirirler. Adı geçen kurumlar savcının emir ve talimatları doğrultusunda, gerekli açıklamayı yapar, delilleri toplar, suçluyu evrakıyla birlikte cumhuriyet savcılığına getirir.

HAZIRLIK SORUŞTURMASINDA YETKİ

Türk hukuk sistemimizde soruşturma başlatma ve suç şüphesi hakkında yeterli delil elde edildiyse kamu davası açma yetkisi Cumhuriyet Savcıları’na verilmiştir. Bu durumu savcılar için salt bir yetki olarak değil ödev olarak da görmek gerekir.

5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ve Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun’un 21. maddesine göre, Cumhuriyet savcılarının yalnızca görevli bulundukları il merkezi veya ilçenin idari sınırları içerisinde yetkili kılınmışlardır.

ÇOCUKLAR İLE İLGİLİ ÖZEL HÜKÜMLER:

Çocuklar üzerinde savcılık teşkilatı bakımından yürütülecek görevler cumhuriyet başsavcısı tarafından görevlendirilecek cumhuriyet savcısı tarafından yerine getirilecektir. Bu savcının görevlendirilmesi tercihen çocuk hukuku dalında uzmanlaşmış, çocuk psikolojisi ve sosyal hizmet alanında eğitim almış cumhuriyet savcıları arasından yapılacaktır .(ÇKK. m.29)

Tüm il ve ilçe cumhuriyet başsavcılıklarında bir çocuk bürosu kurulacaktır. Kanunların çocuklar üzerinde yürütülecek soruşturmaya ilişkin hükümleri Çocuk bürosu tarafından yerine getirilecektir. Bu büro cumhuriyet başsavcısı tarafından görevlendirilecek cumhuriyet savcılarının sorumluluğu altında görev yapacaktır. ÇKK madde 15 e göre, Suça sürüklenen çocuk hakkındaki soruşturma, çocuk bürosunda görevli Cumhuriyet savcısı tarafından bizzat yapılır. Cumhuriyet savcısının bu yetkisini kolluğa devretme yetkisi bulunmamaktadır.

Kolluk memurları tarafından suça sürüklenen çocuklar hakkında, soruşturma yapılamaz. Müdafii huzurunda dahi sanık sıfatı ile ifadeleri alınamaz.

KORUMA TEDBİRLERİ

Genel Olarak Koruma Tedbirleri: Koruma tedbirleri, ceza muhakemesinin gecikmeksizin yapılabilmesini, uyuşmazlığın konusunu oluşturan somut olaya uygun bir karar verilebilmesini ve verilen kararın uygulanabilmesini sağlamaya yönelik tedbirlerdir.

Söz konusu tedbirler ceza muhakemesi yönünden sadece bir araçtır; dolayısıyla geçicidir. Nitekim bunlar esas itibariyle ceza muhakemesinin zarar görmesi tehlikesi olduğu durumlarda ve bu tehlike devam ettiği sürece uygulanır.

Alınan koruma tedbiri ile işlendiği iddia oluna suç arasında oran bulunmalıdır. Alınan tedbir işlendiği iddia olunan suç karşısında haklı, dengeleyici nitelikte olmalıdır. iddia ve suçun ağırlığı tedbirin haklılığını gerektirmelidir.

Koruma tedbirleri kişinin özgürlük ve dokunulmazlığına, can ve mal güvenliğine özel yaşamına ilişkin bir takım ağır müdahaleler olduğundan uygulanmaları için kural olarak hakim veya mahkemenin kararı gerekir. Ancak gecikmesinde sakınca olan hallerde C.Savcısının da kararı yeterli olabilir; fakat bu kararın hakimin onayına sunulması gerekir.

YAKALAMA, MUHAFAZA ALTINA ALMA, GÖZALTINA ALMA TEDBİRLERİ

YAKALAMA:suç işlendiğinden şüphe edilen kimsenin güvenlik güçlerince kontrol altına alınmasıdır. Suçun işlenmesi sırasında, suç henüz işlenmiş, işlenmesinin üstünden uzun bir zaman geçmemiş suçun pek az önce işlendiğini gösteren iz ve belirtilerin bulunması halinde sanığın kaçama ihtimali mevcut veya kimliği bilinmiyorsa sanık tüm vatandaşlar tarafından yakalanabilir. Kanuna göre yakalama suçüstü halinde vatandaşlarca dahi yapılabiliyorsa güvenlik güçleri öncelikle yakalama yetkisine sahiptir.

Yakalama Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği’nde çocuklar ile ilgi özel hükümlere yer verilmiştir. Yönetmeliğin 19. maddesine göre,

Fiili işlediği zaman on iki yaşını doldurmamış olanlar ile on beş yaşını doldurmamış sağır ve dilsizler; suç nedeni ile yakalanamaz ve hiçbir suretle suç tespitinde kullanılamaz. Kimlik ve suç tespiti amacı ile yakalama yapılabilir. Kimlik tespitinden hemen sonra serbest bırakılır. Tespit edilen kimlik ve suç, mahkeme başkanı veya hâkimi tarafından tedbir kararı alınmasına esas olmak üzere derhâl Cumhuriyet başsavcılığına bildirilir.

On iki yaşını doldurmuş, ancak on sekiz yaşını doldurmamış olanlar suç sebebi ile yakalanabilirler. Bu çocuklar, yakınları ile müdafiine haber verilerek derhâl Cumhuriyet başsavcılığına sevk edilirler; bunlarla ilgili soruşturma Cumhuriyet başsavcısı veya görevlendireceği Cumhuriyet savcısı tarafından bizzat yapılır.

ARAMA: Ceza muhakemesi tedbirlerinden biri olan arama, suç işlediklerinden şüphe edilen kişileri, suç delillerini ve müsadereye tabi eşyayı ele geçirmek için bir kimsenin konutunda, üzerinde ve eşyasında yapılan araştırmadır.

Arama kararı verme yetkisi kural olarak yargıca aittir(AY. m.20,21) ( CMK. m. 119,f.1)Gecikmede tehlike bulunan hallerde savcı ve savcıya ulaşılamadığı durumlarda kolluk amirleri de arama emri verebilir.

MUHAFAZA ALTINA ALMA: Bu tedbirden maksat, delil olabilecek ve müsadereye tabi olan malvarlığı delillerinin, zilyedinin rızası ile muhafaza altına alınmasıdır. (CMK. m. 123) Zilyet söz konusu mal varlığı değerini göstermek ve teslim etmekle yükümlüdür.(CMK. m.124,f. 1) Rızası olmazsa zor kullanılarak zilyedin tasarruf yetkisinin kaldırılması yoluna gidilebilir bu ikinci halde el koyma söz konusudur (CMK m.123. f, 2).

GÖZALTI: Cumhuriyet savcısının önüne evrakıyla getirilen şüpheliyi serbest bırakmayıp soruşturmanın tamamlanması için, bir süre kendisine bağlı halde tutmasına gözaltına alma adı verilir.

Şüpheliyi gözaltında tutma süresi yirmi dört saati geçemez. Gözaltı süresine şüphelinin en yakın hâkim ya da mahkeme önüne getirilmesi için gerekli süre eklenecektir. Bu süre on iki saati geçemeyecektir. Gözaltı, gözaltına alınanın yakınlarına bildirilir.

Gözaltı kararına karşı şüpheli, müdafii, şüphelinin anne babası, eşi, çocuğu tarafından sulh ceza hâkimine hemen başvurulabilir.

Gözaltı süresinin dolması halinden ya şüpheli serbest bırakılır ya da cumhuriyet savcısının istemi üzerine sulh ceza hâkimi tarafından sorguya çekildikten sonra tutuklanabilir.

ÇÇK ‘nın 16. maddesine göre, gözaltına alınan çocuklar kolluğun çocuk biriminde tutulur. Eğer çocuk birimi yoksa ergenlerden ayrı yerde tutulur.

SÜPHELİNİN İFADESİ

Genel olarak: Kanuna göre şüpheliyi ve sanığı ancak yargıç sorguya çeker. Soruşturmada şüphelinin savcı veya kolluk tarafından dinlenilmesi sorgu değil ifade almadır.(CMK m2)

Kanun ifade ve sorguda uyulacak hususları göstermiştir.(CMK m.147)Buna göre ifadesi alınacak veya sorguya çekilecek kişinin öncelikle kimliği tespit edilir. Şüpheli veya sanık kimlikle ilgili soruları doğru yanıtlamak zorundadır. Daha sonra sırasıyla, Kendisine yüklenen suç anlatılır. Müdafi seçme hakkının bulunduğu ve onun hukukî yardımından yararlanabileceği, müdafiin ifade veya sorgusunda hazır bulunabileceği, kendisine bildirilir. Müdafi seçecek durumda olmadığı ve bir müdafi yardımından faydalanmak istediği takdirde, kendisine baro tarafından bir müdafi görevlendirilir. yakalanan kişinin yakınlarından istediğine yakalandığı derhâl bildirilir. Yüklenen suç hakkında açıklamada bulunmamasının kanunî hakkı olduğu söylenir. Şüpheden kurtulması için somut delillerin toplanmasını isteyebileceği hatırlatılır ve kendisi aleyhine var olan şüphe nedenlerini ortadan kaldırmak ve lehine olan hususları ileri sürmek olanağı tanınır. İfade verenin veya sorguya çekilenin kişisel ve ekonomik durumu hakkında bilgi alınır.

İfade veya sorgu bir tutanağa bağlanır. Bu tutanakta aşağıda belirtilen hususlar yer alır:

·                     İfade alma veya sorguya çekme işleminin yapıldığı yer ve tarih.

·                     İfade alma veya sorguya çekme sırasında hazır bulunan kişilerin isim ve sıfatları ile ifade veren veya sorguya çekilen kişinin açık kimliği.

·                     İfade almanın veya sorgunun yapılmasında yukarıdaki işlemlerin yerine getirilip getirilmediği, bu işlemler yerine getirilmemiş ise nedenleri.

·                     Tutanak içeriğinin ifade veren veya sorguya çekilen ile hazır olan müdafi tarafından okunduğu ve imzalarının alındığı.

·                     İmzadan çekinme hâlinde bunun nedenleri.

Şüphelinin ve sanığın beyanı özgür iradesine dayanmalıdır. İfade veya sorgu esnasında sanığın iradesine baskı yapılamaz. İşkence, ilaç verme, yorma, aldatma, bedensel cebir veya tehditte bulunma gibi yollara başvurulamaz.(CMK m.148) Kanun yasak olan ifade alma ve sorgu yöntemlerini belirtmiş ve bu yöntemlerle elde edilen beyanların rıza ile verilmiş olsalar dahi delil olarak değerlendirilmeyeceğini hükme bağlamıştır.

ÇOCUKLARLA İLGİLİ ÖZEL HÜKÜMLER:

5395 sayılı Çocuk Koruma Kanununda göre, çocuğun yargılanmasındaki temel ilkelerden biri soruşturma ve kovuşturma sürecinde çocuğun durumuna uygun özel ihtimam gösterilmesidir. Bu anlamda çocuk, bir suç işlediği zaman soruşturmanın ve kovuşturmanın ne şekilde yapılacağı yine bu kanunda belirtilmiştir.

Suça sürüklenen çocuk hakkındaki soruşturma çocuk bürosunda görevli Cumhuriyet savcısı tarafından bizzat yapılır.

Çocuğun ifadesinin alınması veya çocuk hakkındaki diğer işlemler sırasında, çocuğun yanında sosyal çalışma görevlisi bulundurulabilir.

Cumhuriyet savcısı soruşturma sırasında gerekli görüldüğünde çocuk hakkında koruyucu ve destekleyici tedbirlerin uygulanmasını çocuk hâkiminden isteyebilir. (ÇÇK m.15)

CMK ya göre, Şüpheli veya sanık, soruşturma ve kovuşturmanın her aşamasında bir veya birden fazla müdafiin yardımından yararlanabilir; kanunî temsilcisi varsa, o da şüpheliye veya sanığa müdafi seçebilir. Şüpheli veya sanıktan kendisine bir müdafi seçmesi istenir. Şüpheli veya sanık, müdafi seçebilecek durumda olmadığını beyan ederse, istemi halinde bir müdafi görevlendirilir. Müdafii bulunmayan şüpheli veya sanık; çocuk, kendisini savunamayacak derecede malul veya sağır ve dilsiz ise, istemi aranmaksızın bir müdafi görevlendirilir. (CMK. m. 150)

Yine Yakalama Gözaltına Alma ve ifade Alma Yönetmeliği’nde de çocuklar ile ilgi özel hükümlere yer verilmiştir.

Bu hükümler su şekildedir: Çocuklar bakımından yakalama ve ifade alma yetkileri aşağıdaki şekilde sınırlandırılmıştır: Fiili işlediği zaman on iki yaşını doldurmamış olanlar ile onbeş yaşını doldurmamış sağır ve dilsizler; Suç nedeni ile yakalanamaz ve hiçbir suretle suç tespitinde kullanılamaz. Kimlik ve suç tespiti amacı ile yakalama yapılabilir. Kimlik tespitinden hemen sonra serbest bırakılır. Tespit edilen kimlik ve suç, mahkeme başkanı veya hâkimi tarafından tedbir kararı alınmasına esas olmak üzere derhâl Cumhuriyet başsavcılığına bildirilir.

Oniki yaşını doldurmuş, ancak on sekiz yaşını doldurmamış olanlar suç sebebi ile yakalanabilirler. Bu çocuklar, yakınları ile müdafiye haber verilerek derhâl Cumhuriyet başsavcılığına sevk edilirler; bunlarla ilgili soruşturma Cumhuriyet başsavcısı veya görevlendireceği Cumhuriyet savcısı tarafından bizzat yapılır ve aşağıdaki hükümlere göre yürütülür:

Çocuğun gözaltına alındığı ana-baba veya vasisine bildirilir. Kendi talebi olmasa bile müdafiden yararlandırılır, ana-baba veya vasisi müdafi seçebilir. Müdafi hazır bulundurulmak şartı ile şüpheli çocuğun ifadesi alınır.

Kendisinin yararına aykırı olduğu saptanmadığı veya kanunî bir engel bulunmadığı durumlarda ana-babası veya vasisi ifade alınırken hazır bulunabilir.

Yetişkinlerden ayrı yerlerde tutulur.

Suçlar büyüklerle beraber işlendiği takdirde soruşturma evresinde çocuklarla ilgili evrak ayrılır, soruşturmaları ayrı ayrı yürütülür.

Çocukların kimlikleri ve eylemleri mutlaka gizli tutulur.

Suçun mağduru çocuksa, bunlara karşı işlenen suçüstü hâllerinde, kovuşturulması suçtan zarar gören kimsenin şikâyetine bağlı olan fiillerde şüphelinin yakalanması ve soruşturma yapılması için şikâyet şartı aranmaz.

Çocuklarla ilgili işlemler mümkün olduğu ölçüde sivil kıyafetli görevliler tarafından yerine getirilir.

Çocuklara kelepçe ve benzeri aletler takılamaz. Ancak, zorunlu hâllerde çocuğun kaçmasını, kendisinin veya başkalarının hayat veya beden bütünlükleri bakımından doğabilecek tehlikeleri önlemek için kolluk tarafından gerekli önlemler alınır.

Şüpheli veya sanık on sekiz yaşını doldurmamış ya da sağır veya dilsiz veya kendisini savunamayacak derecede malûl olur ve bir müdafiî de bulunmazsa talebi aranmaksızın bir müdafi görevlendirilir.( Yakalama Gözaltına Alma ve ifade Alma Yönetmeliği m. 19)