SOSYAL İNCELEME RAPORU (SİR)
Sosyal inceleme raporu, suça yönelmiş çocukların psikolojik özelliklerini içinde bulundukları çevre şartlarını ve uygulanması gereken tedbirlere ilişkin önerileri, kapsayan belgedir.
Pekin Kuralları nın 16.maddesine göre, önemsiz suçlar dışındaki bütün davalarda cezaya hükmetme öncesinde ve yetkili makamın bir koruma tedbirine karar vermesinden önce, yetkili makam tarafından olay hakkında sağgörülü ir biçimde karar verilmesini kolaylaştırmak için, çocuğun geçmiş yaşamı ve halen içinde yaşadığı koşullar ve suçun işlendiği şartlar gereği gibi araştırılır.
Sosyal inceleme raporu ÇKK’ nın 35inci maddesin öngörülmüştür. Maddeye göre, Çocuk Koruma Kanunu kapsamındaki çocuklar hakkında mahkemeler, çocuk hâkimleri veya Cumhuriyet savcılarınca gerektiğinde çocuğun bireysel özelliklerini ve sosyal çevresini gösteren inceleme yaptırılır. Sosyal inceleme raporu, çocuğun, işlediği fiilin hukukî anlam ve sonuçlarını algılama ve bu fiille ilgili olarak davranışlarını yönlendirme yeteneğinin mahkeme tarafından takdirinde göz önünde bulundurulur. Derhâl tedbir alınmasını gerektiren durumlarda sosyal inceleme daha sonra da yaptırılabilir. Mahkeme veya çocuk hâkimi tarafından çocuk hakkında sosyal inceleme yaptırılmaması hâlinde, gerekçesi kararda gösterilir.
Fiili işlediği tarihte on iki yaşını doldurmuş on beş yaşını doldurmamış olan suça sürüklenen çocukların ceza sorumluluğunun tespiti bakımından, bunlar hakkında mutlaka sosyal inceleme yapılması gereklidir. Yapılan inceleme neticesinde oluşturulan rapora göre hâkim çocuğun ceza sorumluluğunun olup olmadığına karar verir.
Soruşturma evresi, suç delilleri toplandığı ve suçun nitelendirilmesi yapıldığı, koruma tedbirlerinin uygulandığı (gözaltına alma tutuklama vs) evre olduğu için SİR ‘in bu evrede alınması, çocuk için daha yararlı olacaktır.
Ancak sosyal inceleme raporu soruşturma evresinde alınmamışsa kovuşturma evresinde de alınabilir.
Yargıtay’ın bir kısım karalarında da belirttiği üzere sosyal inceleme raporu bilirkişi raporu mahiyetindedir. SİR de çocuğun kişiliği psikolojik özellikleri yetişme koşulları, aile iş oyun okul çevresi, sosyal çevresine ilişkin hususlar yer alır. Suç tarihinde hemen sonra alınan SİR’de suç tarihi önem kazanmamakla birlikte, suç tarihinden uzun süre geçtikten sonra SİR istenmesi durumunda SİR de suç tarihinin de belirtilmesi uygun olacaktır. Tüm bu hususları içeren rapor, hukuki durum değerlendirilmesinde hakime yardımcı olacaktır.
SİR, suça sürüklenen çocukların soruşturma ve kavuşturmasında mahkeme süjelerinin takdir yetkisinin kullanımındaki en büyük yardımcı ve çocuk hukukunun olmazsa olmazlarındandır. Bu nedenle çocuk yargılamasında SİR büyük önem taşımaktadır.
